آنچه بر مردان عرصه سیاست واجب است

علوم سیاسی و شاخه‌های منشعب از آن، همچون سیاست خارجی و روابط بین‌الملل، به‌منزله‌ی یکی از ارکان اساسی علوم انسانی، مأموریت دارد به مطالعه‌ی مقوله‌ی «قدرت» و «حاکمیت» و نیز تبیین روابط اجتماعی سیاسی در بسترهای متنوع تاریخی و فرهنگی بپردازد. غایت این دانش، صرفاً شناخت ساختارهای رسمی قدرت نیست، بلکه تفقه در انگیزه‌ها، رفتارها و مناسبات ملت‌ها و دولت‌ها در چارچوب شرایط گوناگون تاریخی و محیطی است.

بدیهی است که تحصیل در این وادی، مستلزم احراز مجموعه‌ای از معارف و مهارت‌هاست؛ از جمله تفقه در دانش‌های همجوار همچون اقتصاد، حقوق، روان‌شناسی سیاسی، جغرافیای سیاسی، رسانه‌شناسی، روش‌شناسی تحقیق، و نیز تسلط بر زبان‌های بیگانه.
تحلیلگر سیاسیِ کارآمد باید علاوه بر برخورداری از مبانی نظری، مهارت‌های عملی و روشی را نیز در خویش تقویت کند؛ از جمله احاطه بر روش‌های تحقیق کمی و کیفی، اعم از تحلیل داده‌های آماری و بررسی کیفی گفت‌وگوها و منابع، تا بتواند استنتاجات خویش را بر اساس شواهد محکم استوار سازد. همچنین وقوف بر نقش‌آفرینی رسانه‌های روز در شکل‌دهی افکار عمومی و شناخت ژرف جغرافیای سیاسی، از لوازم اجتناب‌ناپذیر این مسیر است.

افزون بر این مقدمات، چند حوزه‌ی معرفتی وجود دارد که ممارست در آن‌ها، فهم و قدرت نقد و تحلیل دانشجو را به مرتبه‌ای برتر ارتقا می‌بخشد:

۱. فلسفه؛ رکن رکین اندیشه انتقادی و ژرف‌نگری

فلسفه، خصوصاً فلسفه‌ی سیاسی، همچون ستون فقرات علوم سیاسی است. دانشجو ناگزیر است با مفاهیم بنیادین این علم آشنا گردد تا بتواند در باب حقیقت قدرت، ماهیت عدالت و معیار مشروعیت حکومت، پرسش‌هایی بنیادین طرح و تحلیل کند. تأمل در نظریات افلاطون و ارسطو درباره‌ی مدینه و حکومت، یا آرای متأخرانی چون هابز، لاک و روسو، ریشه‌های فکری نظام‌های سیاسی معاصر را مکشوف می‌سازد.

نیز آگاهی از تاریخ فلسفه و مکاتب فکری چون لیبرالیسم، مارکسیسم و پساساختارگرایی، ابزار نقد و بازاندیشی در نظریات جاری را فراهم می‌آورد. فلسفه به دانشجو می‌آموزد که از سطح تحلیل‌های سطحی فراتر رود و با مسائلی چون «آیا دموکراسی یگانه شکل مشروع حکومت است؟» یا «حقیقت عدالت در فرهنگ‌های متفاوت چگونه تعریف می‌شود؟» مواجه گردد.
همچنین معرفت به مباحث هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی فلسفی، ژرفای تحلیل سیاسی را دوچندان می‌سازد.

۲. جامعه‌شناسی؛ مفتاح درک تحولات اجتماعی در عرصه سیاست

جامعه‌شناسی، به ‌مثابه علمی که به واکاوی ساختارها، نهادها و مناسبات اجتماعی می‌پردازد، مکمل ضروری علوم سیاسی است. فهم مقولاتی چون قدرت، نابرابری اجتماعی، هویت و فرهنگ سیاسی، زمینه‌ی تحلیل دقیق‌تر رویدادها را مهیا می‌سازد. دانشجو باید تحولات سیاسی را در ظرف اجتماعی آن‌ها مطالعه کند؛ چه آنکه بسیاری از جنبش‌ها، چون جنبش اشغال وال‌استریت یا جلیقه‌زردها، بی‌تحلیل ساختار طبقاتی و تأثیر رسانه‌های نوین، قابل درک صحیح نیستند.

۳. تاریخ؛ گنجینه عبرت‌ها و آزمایشگاه طبیعی سیاست

به تعبیر ابن‌خلدون، تاریخ آینه‌ای است که الگوها و سنن حاکم بر رفتار بشر را بازمی‌تاباند. بی‌اطلاعی از تاریخ، همچون طبابت بدون شناخت بیمار است. تاریخ نه تنها بستر شکل‌گیری وقایع سیاسی را می‌نمایاند، بلکه بصیرتی در پیش‌بینی روندها و پرهیز از تکرار خطاهای پیشینیان عطا می‌کند. بررسی جنگ سرد، انقلاب مشروطه، یا نهضت ملی شدن نفت، نمونه‌هایی است که می‌تواند فهمی عمیق از پیوند فرهنگ سیاسی، نقش نخبگان و تأثیر عوامل خارجی فراهم سازد.

۴. رویکرد اسلامی و بومی‌سازی علوم سیاسی

علوم سیاسی، در جامعه اسلامی، نمی‌تواند منقطع از مبانی وحیانی و میراث فکری فقاهت باشد. بومی‌سازی این دانش به معنای انطباق آن با مبانی قرآنی و سنت معصومین(ع) و نیز لحاظ‌کردن مقتضیات فرهنگی و تاریخی جامعه اسلامی است. بدین‌سان، نظریه‌های سیاسی غربی باید با معیارهای اسلامی سنجیده و آنچه مخالف با نصوص یا مقاصد شریعت است، نقد و تعدیل گردد. در این مسیر، تفقه در فقه سیاسی، اندیشه‌های سیاسی علمای اسلام و تجربه تاریخی تمدن اسلامی، راه‌گشاست.

بی‌گمان، علوم سیاسی در بافت‌های فرهنگی و تاریخی گوناگون، تعابیر و تطبیقات متفاوتی می‌یابد. در سرزمین ایران، که فرهنگ ایرانی_اسلامی، ستون هویت سیاسی و اجتماعی آن را شکل داده است، بر دانش‌پژوه این علم فرض است که علاوه بر مبانی فلسفی و جامعه‌شناختی، با الهیات اسلامی، تاریخ تمدن اسلامی و فقه سیاسی آشنا باشد.

مفاهیمی چون ولایت فقیه، عدالت علوی، و اصل استقلال خواهی و نفی سبیل، نه صرفاً آموزه‌هایی نظری، بلکه چارچوب‌هایی هویتی و راهبردی برای تحلیل صحنه سیاست در این سرزمین‌اند. این معارف، که ریشه در وحی و سنت دارند، قابلیت آن را دارند که مسیر تحلیل را از تقلید صرف نظریات غربی به سوی فهم بومی و واقع‌بینانه سوق دهند.

بومی‌سازی علوم سیاسی نیز مستلزم معرفت ژرف به تاریخ ایران، از عهد هخامنشیان تا عصر انقلاب اسلامی، و وقوف به ارزش‌ها و روحیات فرهنگی ملت است. تحلیلگری که از این بستر بی‌بهره باشد، چه‌بسا مفاهیم غربی چون لیبرالیسم دموکراسی یا سکولاریسم را بی‌اعتنا به تفاوت‌های مبنایی و تاریخی، به‌صورت تقلیدی و مکانیکی به‌کار بندد و نتیجه‌ای خلاف واقع به‌دست آورد.

خاتمه و حاصل سخن

از آنچه گذشت، روشن شد که تحلیلگر سیاسی موفق کسی است که میان سه ساحت دانش نظری ، مهارت‌های های روش شناختی و بینش بومی–دینی جمع نماید:

دانش نظری، از رهگذر فلسفه، جامعه‌شناسی و تاریخ، پایه‌های فکری و تحلیلی را استوار می‌سازد.

مهارت‌های روش‌شناختی، همچون تحلیل داده‌ها و پژوهش میدانی، ابزار استدلال علمی و استنتاج مستند را فراهم می‌آورد.

بینش بومی–دینی، با تکیه بر فرهنگ ایرانی–اسلامی و آموزه‌های وحیانی، تحلیل را از انحراف به‌سوی سطحی‌نگری و تقلید بی‌چون‌وچرا از الگوهای بیگانه مصون می‌دارد.

چنان‌که کسی خواهد به تحلیل سیاست خارجی ایران پردازد، بدون درک ریشه‌های تاریخی روابط ایران و غرب، و بدون تأمل در جایگاه آموزه‌های اسلامی در سیاست‌گذاری کلان، به نتایجی ناقص یا حتی خطا خواهد رسید.

بنابراین، علوم سیاسی دانشی است پویا، چندبُعدی و نیازمند جمع میان عقلانیت نظری، مهارت عملی و حساسیت نسبت به زمینه‌های فرهنگی و تاریخی. فقدان این جامع‌نگری، تحلیل را به سطحی‌نگری، کلی‌گویی یا بدفهمی‌های پرخطر سوق می‌دهد. بر دانشجوی علوم سیاسی لازم است که خویشتن را به ابزارهای فکری و عملیِ لازم مسلح سازد تا نه‌تنها به فهم و تحلیل وقایع سیاسی توفیق یابد، بلکه در مسیر اصلاح جامعه، اقامه قسط و تحقق عدالت گام بردارد؛ که این خود، غایت قصوای سیاست در منطق اسلام است.

تقریری بر درس استاد فنائی

خوزستان و سیستان محل انباشت ناکارآمدی

احتمالا الان اطراف آقای رییسی صدا به صدا نمی رسد، شاید طبیعت انتقال دولت همین باشد ، این چند خط را می نویسم نه به امید رسیدن به گوش رییس جمهور منتخب و تاثیر در دولت آتی بلکه بیشتر برای آنکه ثبت شود قبل از شروع دولت جدید تصور و توقع خودم چه بوده و بعدا چه طور می شود این توقعات را قضاوت کرد.

اول اینکه فضای عمومی جامعه در آغاز به کار هیچ دولتی این همه اعتراضی نبوده است، انتخابات سیزدهم نماد تام و تمام این فضا بود ، رای دادن به رییسی و تحریم انتخابات توسط طیفی از مردم نتیجه همین فضا بود، جماعتی معترض و جماعتی معترض تر که هر چند در شکل اقدام با هم اختلاف دارند اما در اصل اعتراض نه.

اعتراضی که اگر به نتیجه نرسد و اثر واقعی نداشته باشد.

دو سرنوشت بیشتر ندارد ، انفعال یا خشونت و نتیجه هر دو هم می شود ضعیف شدن ملت و دولت و..‌.

این فضای اعتراضی که امروز همه از سلطنت طلب و منافق تا اصلاح طلب و احمدی نژادی و اصولگرا می خواهند سوار موج آن شوند اصلی ترین فرا واقعیت فضای اجتماعی کشور است که همه اجزای دولت رییسی از رییس جمهور تا بخشدار باید توان تحلیل آن را داشته باشند و قبل از هر انتخاب و تصمیم و اقدام و حرف زدن و حرف نزدنی باید آن را مبنا قرار دهند.

دومین مسئله میراثی است که روحانی و دولتش از خود بجا می گذارند.

به اوضاع امروز خوزستان نگاه کنید ، روحانی دوازده مرداد صدها خوزستان در اقتصاد و سیاست و فرهنگ و جامعه و... تحویل می دهد ، شاید بگویید این که همان اولی است، نه، اولی واقعیت ناکارآمدی بعلاوه فرا واقعیتی است که ساخته شده و به یک حس عمومی تبدیل شده است ولی دوم خودِخودِ انباشت ناکارآمدی هاست بدون روتوش که البته بخش هایی از آن هم صرفا دستپخت دولت روحانیست و بخش‌هایی هم نیست.

خوب است رییسی بر خلاف روحانی که از آغاز تا پایان سال هشتم از دولت قبل می گفت، یک بار برای اولین و آخرین بار واقعیت آنچه تحویل می گیرد را مستند به آمار رسمی به اطلاع عموم مردم برساند _حداقل آن بخش هایی که قابل انتشار است_

آیا اینها رو گفتم که همین اول کار بهانه جور کنم برای دولت رییسی؟

ابدا...

در چنین شرایطی چه باید کرد؟

دولت سوم روحانی

با انتحار محمدجواد ظریف در اظهار مخالفت صریح با سیاست های نظام در حوزه سیاست خارجی و زیرسوال بردن دیپلماسی میدانی نیروی قدس و شهید سلیمانی با هدف تثبیت مجدد دوگانه دیپلماسی میدان (مذاکره جنگ) در افکارعمومی به ‌منظور فشار به نظام برای پذیرش برجام جدید بدون اعمال خطوط قرمز رهبری در مذاکرات وین و بهره بردن از آن در انتخابات پیش‌رو ، که منجر به پایان حیات سیاسی ظریف شد، تاکتیک اصلی جریان لیبرال برای انتخابات نمایان شده است.

زمزمه‌ های تبادل جاسوسان تبعه آمریکا با زندانیان ایرانی، آزادسازی ۴۰۰ میلیون پوندی دارایی‌ های ایران توسط دولت انگلیس، آزادسازی ۷ میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده ایران توسط دولت آمریکا، تحرکات جدید دیپلمات‌های آمریکایی به رهبری برت مک‌گورک در خاورمیانه با سفرهای احتمالی به عربستان، امارات، مصر و اردن، دیدار ظریف با حوثی‌ها در عمان و تاکید وی بر آتش‌بس و بازگشت به گفت وگوهای صلح!، دیدار شمخانی با ویلیام برنز رئیس سازمان سیا و دیدار با رئیس اطلاعات عربستان در بغداد، و خبر رابرت مالی(نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و رئیس گروه بین المللی بحران) از توافق بزرگ! نشان از تفاهم تیم مذاکره کننده با آمریکایی ها و آغاز تعهدات کشورمان قبل از امضای سند تفاهم است؛ تفاهمی که مقدمه ی آن عدول از سیاست های منطقه‌ای جمهوری اسلامی و دست کشیدن از حمایت حوثی‌ها در برابر عربستان (در شرایطی که مآرب در آستانه فتح است)، عدم حمایت از نیروهای مقاومت در عراق و بازگشت آرامش به سفارت آمریکا در بغداد و کوتاه شدن دست نیروی قدس از سوریه و لبنان و بازیابی قدرت آمریکا در خاورمیانه است!

این تحرکات که با هدف انتخاباتی در حال انجام است، زمینه ساز ورود شریک سیاسی روحانی در انتخابات و تشکیل دولت سوم روحانی است؛ علی لاریجانی که با لابی‌گری و باندبازی مجلس وکیل الدوله ها را مدیریت می کرد، هم در تصویب برجام ، هم در روند فزاینده فقر مطلق و شکاف طبقاتی، افزایش قیمت نجومی مسکن، افزایش چند برابری قیمت ارز، تورم پنجاه و چند درصدی، فساد بی سابقه و اختلاس های هزارهزار میلیاردی و حقوق های نجومی، سقوط وحشتناک بورس و زیان چندهزارمیلیاردی مردم و هزار و یک نابسامانی دیگر در کشور شریک حسن روحانی است و پیروزی وی در انتخابات پیروزی روحانی، کارگزاران و اصلاح طلبان را رقم خواهد زد.

هرچند برای اصلاح طلبان که تجربه حمایت همه جانبه از حسن روحانی و پشتیبانی از اقدامات هشت ساله وی و کابینه‌ی تمام‌ اصلاح‌طلبش را دارند، پذیرش یک رئیس جمهور اجاره ای دیگر بعید به نظر می رسد اما با توجه به حذف ظریف از انتخابات توسط تیم عملیات روانی دولت (با انتشار صوت مصاحبه ظریف با لیلاز) و پهن کردن فرش قرمز مقابل پای لاریجانی تنها راه بقایشان در صحنه سیاست را همبستگی با کارگزاران و حمایت از لاریجانی می دانند.

در نهایت نکته‌ی مهم این است که به هیچ عنوان این اتاق فکر گمان نمی کرد اینطور موضوع حمله به فرمانده شهید تف سر بالا شود و در صورت خودشان فرود آید و از آنجایی که اعتقادی به خون شهید و اثرات آن ندارند دست به این اقدام احمقانه زدند.

القصه اینکه این صندوق‌های آرا در ۲۸ خرداد هستند که مشخص می کنند مافیای ثروت و قدرت در اتاق عملیات روانی مشترک کارگزاران و اصلاح طلبان پیروز می شوند یا شهروندان زخم خورده از مافیا.